Yoruglik hodisalari bo’limining strukturasi asosiy mazmuni va o’qitish metodikasi Исполнитель

«Yoruglik hodisalari» bo’limining strukturasi, asosiy mazmuni va o’qitish metodikasi. («Geometrik optika»  “Fizik optika” bo’limining strukturasi va asosiy tushuncha va mavzularini o’qitish metodikasining o’ziga xos xususiyatlari).

1. «Yoruglik hodisalari» bo’limining strukturasi, asosiy mazmuni va o’qitish metodikasi.
2. («Geometrik optika»  “Fizik optika” bo’limining strukturasi va asosiy tushuncha va mavzularini o’qitish metodikasining o’ziga xos xususiyatlari) haqidagi tushunchalarni shakllantirish.

10-sinf  kollejlarida “Optika” bo’limini o’rganishga 16 soat vaqt ajratilgan bo’lib, yorug’likning elektromagnit nazariyasi, yorug’likning qaytishi va sinish qonunlari, Linzalar, yorug’likning interferensiyasi, difraksiyasi, dispersiyasi, spektrlar, rentgen nurlari  yorug’likning oqimi yorug’lik kuchi, yoritilganlik qonunlarini o’rganish hamda 2 ta frontal laboratoriya ishi o’tkazish, kamida 8 ta demonstratsion tajribalar ko’rsatish rejalashtirilgan.

Aniq va tabiiy fanlar yo’nalishida faoliyat ko’rsatuvchi akademik litseylarda  esa optika bo’limini o’rganishga 45 soat vaqt ajratilgan bo’lib fotometriya, yorug’lik oqimi, yorug’lik kuchi, uning birliklari, yoritilganlik, rovshanlik va uning birliklari, fotometriyaning  texnikada va turmushda qo’llanishi, uning fizik muammolari, geometrik optikaning asosiy qonunlari,  to’lqin optikasining asosiy qonunlari, yorug’likning yutilishi, Buger-Labert qonuni, spektrning turlari, spektroskop, spektral analiz va qo’llanishi, rentgen nurlari, Gamma nurlari, elektromagnit to’lqinlari shkalasi kabi mavzularni  o’rganish hamda 8 ta frontal laboratoriya ishi o’tkazish rejalashtirilgan endi optikaning fotometriya bo’limining tahlili hamda ayrim mavzularni yoritish haqida to’xtalamiz.

     Isaac Newton did so, including in his list many amusing substances,

such as “Danzig vitriol” and “a pseudo-topazius, being a natural, pellucid,  brittle, hairy stone, of a yellow color.” Several general rules can be  inferred from such a list:

• Vacuum lies at one end of the list. In refraction across the interface

between vacuum and any other medium, the other medium has rays

closer to the normal.

• Among gases, the ray gets closer to the normal if you increase the

density of the gas by pressurizing it more.

• The refractive properties of liquid mixtures and solutions vary in a

smooth and systematic manner as the proportions of the mixture are

changed.

• Denser substances usually, but not always, have rays closer to the

normal. [1]

Nurlanish energiyasini o’lchaydigan optikaning bo’limini fotometriya deb ataladi. YOrug’likning ko’z bilan chamalangan energiyasini qisqacha qilib,  yorug’lik energiyasi deb ataladi.

Har qanday  yorug’lik manbai  birinchi navbatda ma’lum miqdorda yorug’lik energiyasiga ega ekanligi bilan harakterlanadi. S  yorug’lik manbaidan chiqayotgan yorug’lik , -sirtga tushayotgan bo’lsin (111-rasm). t vaqt davomida bu sirtga E yorug’lik energiyasi tushayotgan bo’lsin. Ana shu yorug’lik energiyasini o’lchash uchun yuzaga tushayotgan yorug’likni hammasi o’sha sirtga yutilishi zarur va sirtni qizdirishi zarur.

                         (1)

Bu yerda -yorug’lik energiyasi oqimi.

              -yorug’lik energiyasi.

Munosabat vaqt biriligida  yuzadan o’tayotgan yorug’lik nurlanish oqimi energiyasi deb ataladi. Biror yorug’lik manbaidan vaqt birligi ichida hamma tomonga tarqalayotgan yorug’lik energiyasining miqdori manbaining to’la yorug’lik oqimi deyiladi va  harfi bilan belgilanadi.

YOrug’lik oqimi yorug’lik tarqalishi quvvatining kattaligini bildiradi.

YOrug’lik manbaini kichikroq bir cho’g’lantirilgan shar deb faraz qilaylik.  Bu manba hamma tomonga bir tekis yorug’lik tarqatadi, agar manbaning tarqatayotgan yorug’lik ta’sirini shar manba  diametriga qaraganda ancha katta bo’lgan masofada olib aniqlasak, sharning kattaligi hech qanday rol o’ynamay qoladi. Bu holda yorug’lik manbaini nuqtaviy manba deb hisoblash mumkin.

SHunday qilib, hamma tomonga bir tekis yorug’lik tarqatadigan va ta’siri baholanayotgan masofaga qaraganda, o’lchamlarini hisobga olmasa ham bo’ladigan manba yorug’likning  nuqtaviy manbai deb ataladi.

YUlduzlar, quyosh, nuqtaviy manba hisoblanadi. Biror stolbadagi yonib turgan lampochkani bir necha metr masofadan kuzatsak, lampochka ham yorug’likning nuqtaviy manbai hisoblanadi.

[1] Benjamin  Crowell.Optics  textbook.p-45