Yurak uning tuzilishi va ahamiyati Исполнитель

Yurak uning tuzilishi va ahamiyati.

1. Yurak va uning tuzilishi.
2. Yurakning o‘tkazuvchi sistemasi

Yurak qon tomir sistemasining markaziy a'zosidir ular  nerv. gormonlar regulatsiyasi ta'sirida doimo bir rr.aromda qisqarib va kengayib turadi, organizmdagi qon suyuqligi bar xil kattalikdagi qon tomirlar yordamida hujayra va to'qimalarga oziq moddalarni olib boradi hamda boshqa qon tomirlar orqali yurakka qa lib keladi. Shuning uchun barcha qon tomirlar ikki rurga bo'linadi: 1) markaziy a'zo - yurakdan chiqib rutun gavdaga tarqaladigan barcha qon tomirlarga

ichidagi oqayotgan qonning qandayligidan qat'i r.azar) arteriya (yunoncha aer - havo, tereo -saqlayman) qon tomirlari deyiladi, chunki nurdalarning arteriya qon tomiri bo'sh bo'lganidan ularni Gippokrat arteriya nomi bilan atagan; 2) hujayra va to'qimalardan markaziy a'zo - yurakka qon olib keladigan tomirlar esa vena qon tomirlari deb yuritiladi

Yurakdan chiqadigan arteriya qon tomirlari (aorta, o'pka poyasi) markazdan uzoqlashgan sari tarmoqchalar chiqarib asta-sekin kichiklasha boradi. Nihoyat, a'zolar devorida mikroskop ostida ko'rinadigan juda ham ingichka arteriya tomirlari -arteriola (arteriolae) va kapillarlarga aylanadi. Arteriolalar devori tarkibida qisqarish qobiliyatiga ega bo'lgan elementlar bor. Ular o'sha joydagi qon bosimini tartibga solib turish uchun xizmat qiladi va shu bilan kapillarlardan farq qiladi. Kapillarlar soch tolasiga o'xshagan qil tomirlardir, ularning uzunligi o'rta hisobda 0,5 mm, kengligi 4-10 mikron, ya'ni odam tukining diametridan 50 marta kichik va devori juda yupqa bo'ladi (2-rasm). Ularda qon sekin oqadi,natijada hujayra va to'qimalarga zarur kislorod hamda oziq moddalaming qondan to'qimalarga diffuziya yo'li bilan o'tishi uchun imkoniyat tug'iladi. To'qimalarda moddalar almashinuvi natijasida vujudga kelgan karbonat angidrid va keraksiz (chiqindi) moddalar kapillarlarga o'tadi. Shunday qilib, arteriola, kapillar,venula va vena tomirlariga aylanadi. Vena qon tomirlari asta-sekin (bir-biri bilan qo'shilib) yiriklashib, oxirida yuqori va pastki kovak vena qon tomirini tashkil qiladi va yurakning o'ng bo'lmachasiga quyiladi. Qon o'ng bo'lmachadan o'ng qorinchaga, undan o'pka arteriyalari orqali o'pkaga boradi. O'pka arteriyasining tarmoqlari pirovardida kapillarlarga aylanadi va nafas alveolalari (pufakchalar)ni o'rab oladi («Nafas a'zolari sistemasi»ga qaralsin). Kapillarlardan karbonat angidrid alveolalarga, kislorod esa qonga o'tadi. Kislorodga boy bo'lgan qon o'pka venalari orqali yurakning chap bo'lmachasiga quyiladi. Undan chap qorinchaga o'tib, aorta orqali butun organizm bo'ylab tarqaladi. Natijada qon aylanish doirasi vujudga keladi. Qon aylanish sistemasi ikki doiraga bo'linadi. Katta qon aylanish doirasi yurakning chap qorinchasidan boshlanib, aorta va lining tarmoqlari orqali barcha a'zo va to'qimalarga tarqaladi, so'ngra vena qon tomirlari (v. cava superior, v. cava inferior) (2-3-rasmlar) yurakning o'ng bo'lmachasiga qaytib quyiladi. Kichik (o'pka) qon aylanish doirasi yurakning o'ng qorinchasidan boshlanib o'pka arteriyalari orqali o'pkaga boradi, u yerda kislorodga boyib, to'rtta o'pka venasi orqali chap yurak bo'lmachasiga quyiladi. Kichik qon aylanish sistemasidagi qon tomirlarining nomi ularda oqadigan qonga mos kelmaydi. Masalan, o'pka arteriyasidan o'pkaga karbonat angidridga boy bo'lgan qon - vena qoni oqib borsa, o'pkada nafas jarayonida o'pka venasidan yurakning chap bo'lmachasiga kislorodga boyigan qon - arteriya qoni o'pka venasi nomi bilan quyiladi.