Umumiy o’rta ta’lim maktablarida Mexanika bo’limining fizika ta’limi tizimidagi o’rni va ahamiyati Исполнитель

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida  «Mexanika» bo’limining fizika ta’limi tizimidagi o’rni va ahamiyati. Kinematikaning asosiy tushunchalari va ularni shakllantirishni ilmiy-metodik tahlili.

Mexanika fizikaning shunday bo’limiki, u o’zining mantiqiy tuzilishi bilan o’quvchilar tafakkurining rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Fizika kursining hamma bo’limlarini muvaffaqiyatli o’rganish mexanikani qanday o’zlashtirishga ma’lum darajada bog’liqdir, chunki barcha bo’limlarda mexanika tushunchalari (tezlik, yo’l, tezlanish, massa, kuch, ish, energiya, impuls va boshqalar) keng foydalaniladi.

O’rta umumiy ta’lim maktab dasturiga klassik mexanika masalalari kiradi. Mexanikani o’rganishga hozirgi zamon nuqtai nazaridan yondoshish bu bo’limga ba’zi yangi masalalar, masalan, kosmik parvozlar mexanikasini kiritilishidan tashqari, mexanikadan asosiy tushuncha va qonuniyatlarni zamonaviy tahlil qilish, ularni qo’llanish chegarasini aniqlashdan iboratdir. Mexanik harakatni materiyaning boshqa turdagi harakatlariga nisbatan kuzatish qulay. SHuning uchun mexanika fizikaning boshqa bo’limlaridan avvalroq o’rganiladi.

Mexanika bo’limini o’rganishning yangi dasturi tuzilish jihatidan avvalgilaridan ancha farq qiladi. Unda to’g’ri chiziqli va egri chiziqli harakatlarning kinematikasi ham, dinamikasi ham birga o’rganilishi ko’zda tutilgan. Materialni bunday sistemalashtirishda vaqtdan yutiladi, uning malum metodik ustunliklari ham bor.

Harakat, yo’l, tezlik, tezlanish kabi tushunchalarni shakllantirishda bu kattaliklarning vektor harakteri o’quvchilar tomonidan dinamika o’rgangunga qadar o’zlashtirilgan bo’lishi juda muximdir. Bu esa dinamikani o’rganishda o’quvchilar duch keladigan qator qiyinchiliklarni bartaraf qilishga yordam beradi. Biroq kinematikani faqat to’g’ri chiziqli harakatdan iborat deb qaralsa, tezlik va tezlanishlarning vektor harakterini o’zlashtirishga to’liq erishib bo’lmaydi. Bunga sabab to’g’ri chiziqli harakatda hamma vertorlar bir to’g’ri chiziqda yo’nalgan bo’lib, tegishli fizik kattaliklar bilan bajariladigan amallardir. Xuddi skalyar kattaliklarga o’xshash ularni algebraik bajarish mumkin.

Faqat tezlanish tezlikka burchak ostida yo’nalgan holda, bir xil o’lchamli, biroq bir-biriga burchak ostida yo’nalgan ikkita tezlik vektorlari o’zaro teng vektorlar emasligi, aylana bo’ylab tekis tezlanishli harakat ekanligi ayon bo’ladi. SHunday qilib, egri chiziqli harakatni o’rganish vaqtidagina o’quvchilar vektor kattalikning ma’nosini, shu bilan barcha vektor tushunchaning ba’zi bir umumiy xulosalarga olib kelishini tushuna boshlaydilar. Umumiy o’rta ta’lim fizika dasturida mexanika bo’limini o’rganishga 7-sinfda 68 soat vaqt ajratilgan bo’lib kinematika asoslari, dinamika asoslari, saqlanish qonunlari asoslari, suyuqlik va gazlar mexanikasi asoslari, tebranish va to’lqinlar kabi boblar o’rganiladi.