Geliosentrik ta’limoti va uning taraqqiyoti Исполнитель

Geliosentrik ta’limoti va uning taraqqiyoti

Kopernik, Jordano Bruno, Galiley, Tixo Brage, Kepler va geliosentrik ta’limotning taraqqiy etishi. Nyuton Quyosh sistemasi dinamikasi to’g’risida. Galley va D. Jeyms Bradley ishlari.

Yevropa fanini Samarqand olimlarining asarlari bilan tanishtirishda Koshiyning xizmatlari juda katta. Samarqand rasadxonasida ijod qilgan astronomlar qatorida Ulugʻbekning ustozi, Sharkda „oʻz davrining Aflotuni“ nomi bilan mashhur boʻlgan Salohiddin Muso ibn Muhammad Qozizoda Rumiy, shuningdek „oʻz davrining Ptolemeyi“ nomini olgan Ali Qushchinit xizmatlari katta. Samarqand olimlarining asarlari Yevropada 1648 yildan boshlab chop qilinib kelmoqda.

Oʻsha davrda xristian dini mafkurasi xukmronlik qilgan Yevropada Astronomiya taraqqiyoti toʻxtab qolgan edi. 16-asrda Astronomiya va butun tabiatshunoslik fanlari taraqqiyotida inqilobiy kashfiyotlar qilindi.

Ulardan biri mashhur polyak olimi Nikolay Kopernik nomi bilan bogʻliq. 1543 yilda uning „Osmon sferasining aylanishlari haqida“ asari nashr qilindi. Kopernik bu asarida Quyosh sistemasi tuzil ishi haqida toʻgʻri tasavvur berdi.

Astronomiyaning keyingi taraqqiyoti sayyoralarning Quyosh atrofida aylanish qonunlarini kashf qilgan I. Kepler nomi bilan bogʻliq. Kepler qonunlari Tixo Bragenint sayyoralarni, avvalo, Marsni koʻp yillar davomida kuzatishlariga asoslangan. Bu davrda astronomik asboblar birmuncha takomillashdi. Yulduzlar vaziyatini optik asboblarsiz oʻlchashda 17-asr ikkinchi yarmida polyak olimi Yan Geveliy eng katta aniqlikka erishdi. 17-asrda Astronomiyada optik asboblar qoʻllana boshlandi. Bungacha boʻlgan davr osmon geometriyasi va kinematikasini oʻrganish bilan xarakterlanadi.

1609–10 yillarda italyan olimi Galileo Galiley astronomik kuzatishlarda oʻzi yasagan teleskopii qoʻlladi. Galileyning kashfiyotlari Kopernik sistemasini ilmiy dalillar bilan quvvatlab, uning yanada ommalashuviga yordam berdi va Astronomiyada kosmik jismlar fizikasini oʻrganuvchi yangi boʻlimning manbai boʻlib qoldi. Galiley Oy sirtini va Venera fazalarini kuzatib, sayyora va ularning yoʻldoshlari tabiati Yerga oʻxshash degan xulosaga keldi.

Teleskopik Astronomiyaning taraqqiyoti bilan bir qatorda nazariy Astronomiya ham tez rivojlandi. Bunga I.Kepler va I.Nyuton asos solgan. Nyuton butun olam tortishish qonunini ochib, osmon jismlarining turli-tuman harakatlarini tushuntirishda uning universalligini koʻrsatib berdi. Nyutonning osmon mexanikasiga doir qonunlari osmon jismlarining massalarini aniqlash va ularning harakatiga oʻzaro taʼsirini hisobga olish imkonini berdi. Shundan boshlab nazariy Astronomiya va osmon mexanikasining taraqqiyoti jadal ketmoqda.