Shaxs og’ishgan axloqining preventsiyasi va interventsiyasi

1. Shaxs og`ishgan xulqiga ijtimoiy-psixologik ta'sir
2. Og`ishgan axloq profilaktikasi
3. Shaxs og`ishgan xulqining psixologik intyervyentsiyasi
4. Og`ishgan axloqning turli shakllarida ijtimoiy-psixologik aralashuv stratyegiyalari.

Shaxs og`ishgan xulqiga ijtimoiy-psixologik ta'sir

Shaxsning og`ishgan xulqi turlicha ijtimoiy institutlar tomonidan boshqariladi. Jamoatchilik ta'siri  huquqiy qonunlar, tibbiy aralashuv, pyedagogik ta'sir, ijtimoiy ko`mak va psixologik yordam xaraktyerini olishi mumkin.  Axloqiy buzilish murakkab xaraktyeri kuchida ularni ogoqlantirish va bartaraf etish yaxshi uyushtirilgan ijtimoiy ta'sirlar tizimini talab qiladi. 

Psixologik yordam ko`rib chiqilayotgan tizim  bosqichlaridan biri sifatida unda boshlovchi rol o`ynaydi va aniq ko`rinib turgan gumanistik yo`nalganligi bilan farqlanadi. Bu fakt psixologik ishning maxfiylik, ixtiyoriylik va shaxsiy manfaatdorlik, inson tomonidan o`z qayoti uchun mas'uliyatni qabul qilish, o`zaro ishonch, qo`llab-quvvatlash, shaxs va individuallikni qurmatlash kabi tamoyillarida o`z aksini topdi.  

Psixologik yordam ikkita yetakchi yo`nalishga ega. Bu psixologik pryevyentsiya (ogoqlantirish, psixoprofilaktika) va psixologik intyervyentsiya (bartaraf etish, korryektsiya, ryeabilitatsiya). Psixotashhis, qoidadagiday, ishning mustaqil yo`nalishi hisoblanmaydi va psixologik yordamning maqsadi bo`lmasligi zarur. Bu faoliyatning yordamchi turi, muqim, biroq majburiy emas, qoidadagiday, qal qiluvchi oraliq amaliy vazifa. 

Psixologik yordamning ikki asosiy turini batafsil ko`rib chiqamiz. 

Og`ishgan axloq profilaktikasi ijtimoiy uyushganlikning turli darajalarida umumiy va maxsus tadbirlar tizimini ko`zda tutadi: umumdavlat, huquqiy, jamoatchilik, iqtisodiy, tibbiy-sanitar, pyedagogik, ijtimoiy-psixologik. Muvaffaqiyatli  profilaktik ishning shartlari uning majmuaviyligi, kyetma-kyetlgi, diffyeryentsialligi, o`z vaqtidaligidir.  Oxirgi shart faol shakllanayotgan shaxs, masalan, o`smirlar bilan ishlashda, ayniqsa, muqim. Shuning uchun kyelgusida og`ishgan axloqning psixologik pryevyentsiyasi ko`pincha aynan o`smir yoshidagilar misolida ko`rib chiqiladi. 

BSST (Butunjaqon soqliqni saqlash tashkiloti) birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi profilaktikani ajratishni taklif qiladi [11, 160-b.]. Birlamchi  profilaktika muayyan ko`rinishni chaqiruvchi noxush omillarni bartaraf etishga, shuningdyek, shaxsning bu omillar ta'siriga chidamliligini ko`tarishga yo`naltirilgan. Birlamchi profilaktika o`smirlar o`rtasida kyeng olib borilishi mumkin. Ikkilamchi profilaktikaning vazifasi – asabiy-psixik buzilishlarni erta aniqlash va  ryeabilitatsiya qilish qamda “xatar guruhidagi”lar bilan,  masalan, qozirgi vaqtda bu namoyish etilmagan bo`lmasa-da, og`ishgan axloqqa aniq ko`rinib turgan moyilligi bo`lgan o`smirlar bilan ishlash. Uchlamchi  profilaktika axloq buzilishi bilan birga boradigan asabiy-psixik buzilishlarni davolashdyek maxsus vazifalarni qal qiladi. Uchlamchi profilaktika shakllangan dyeviant axloqli shaxslarda ryetsidivni ogoqlantirishga yo`naltirilgan.

Psixoprofilaktik ish barcha uch bosqichning tadbirlar majmuasiga kirishi mumkin. hisoblanadiki, u muammoning paydo bo`lishidagi ilk bosqichlarda dyeviant axloqni chaqiruvchi shart va sabablar ta'siri shaklida birmuncha samaralidir.  

Psixoprofilaktik ishlarning turlicha shakllari mavjud  [5, 12, 19, 24].

Birinchi shakl – ijtimoiy muqitni tashkil etish. Uning asosida dyeviatsiyaning shakllanishida atrofdagi muqitning dyetyerminatsiyalanuvchi ta'siri qaqidagi tasavvurlar yotadi. Ijtimoiy omillarga ta'sir ko`rsatib shaxsning istalmagan axloqi oldini olish mumkin. Ta'sir butun jamiyatga yo`naltirilgan bo`lishi mumkin, masalan, og`ishgan axloqqa munosabat bo`yicha jamoatchilikning salbiy fikrini yaratish orqali. Ish ob'yekti, shuningdyek, oila, ijtimoiy guruh (maktab, sinf) yoki aniq shaxs bo`lishi mumkin.