Mavsumiy о‘zgarishlar О‘simliklar hayotining davomiyligi Gulli о‘simliklar ontogenezi Исполнитель

Mavsumiy о‘zgarishlar. О‘simliklar hayotining davomiyligi.  Gulli о‘simliklar ontogenezi

1. Mavsumiy о‘zgarishlar.
2. О‘simliklar hayotining davomiyligi
3. Gulli о‘simliklar ontogenezi

     Tabiatning eng ajoyib xususiyatlaridan biri uning mavsumiy o`zgarib  turishidir. Yil davomida atrof-muhitning  harorati, namligi va boshqa ekologik omillari davriy ravishda  o`zgarib turadi. Iqliiy omillarning mavsumiy o`zgarishlari o`z navbatida tirik organizmlarga, xususan o`simliklarga  katta ta’sir ko`rsatadi. Har bir  regionlarda hayot uchun qulay davr  turlicha bo`ladi. Mo`tadil iqlim mintaqasining  o`rta  kengliklarida – o`rmon va dasht  zonalarida haroratning  pasayishi, vegetatsion davrning  tugallanishi natijasida ko`pchilik o`simliklarda moddalar almashinishi susayadi, ayrim o`simliklarning  hayotiy  jarayonlarini  susayishiga  yuqori  harorat sabab bo`ladi. Masalan, qurg`oqchil cho`l zonalarida o`sadigan o`simliklarning  ko`pchiligi qurg`oqchilik davr boshlanishi  bilan barglarini  to`kib yuboradi yoki o`simliklarning  yuqori  qismlari  qurib qolib, o`zining  hayotiy funksiyasini susaytiradi va bu individni nobud bo`lishdan saqlaydi.  Qishki tinim davrida ko`pgina o`simliklar tinim davrini urug` yoki spora  holatida o`tkazsa, ko`pchilik turlar  yer ostida  piyozbosh va tuganaklarda, ko`p yi llik o`tlar, daraxtlar va  butalar  esa vegetative kurtaklarda o`sish  qobiluyatini saqlab, tinim davrini o`tkazadi.

           Haroratning isish, normal holatga  kelishi, o`simlik poyasida shira  harakatining yuzaga  kelishi natijasida o`simliklar o`sish va  rivojlanishda  davom etadi. O'simliklarning o'sishi va rivojlanishi kun uzunligiga bog'liq  bo`lib, bu hodisa  fotoperiodizm   deyiladi.   Fototoperiodizm – tirik organizmlardagi fiziologik jarayonlar faolligining yorug' kun uzunligiga 
bog'liqligidir. Fotoperiodizm o'simliklardagi fotosintez jarayoniga ham
bog'liq. Kun  uzunligining  o'zgarishi  yil  davomida  haroratning  o'zgarishiga 
ham   bog'liq,  shu  tufayli  kun  uzunligi  mavsumiy  o'zgarishlar  belgi  omili 
bo'lib  xizmat  qiladi.  Kun  uzunligiga  javob  reaksiyasiga  qarab,  o'simliklar:

1. Uzun kun o`simliklari;
2. Qisqa kun o`simliklari
3. Neytral o`simliklarga bo`linadi.

        Neytral o'simliklaming gullashi kun uzunligiga bog'liq emas. Odam o'simliklarda fotoperiodizm qonuniyatlarini o'rganib uni 
o'zining amaliy maqsadlarida keng foydalanmoqda. Issiqxonalarda sab- 
zavot  va  gullarni  yil  davomida  o'stirish  keng  yo'lga  qo'yilgan.  

           Bioritm hodisasining o`simliklar hayotida ahamiyati juda katta. Masalan,
fotoperiodizm asosida o'simlik va hayvonlarda evolutsiya 
davomida maxsus davriy takrorlanib tumvchi biologik ritmlar paydo bo'lgan. 
Biologik ritmlar — biologik jarayonlar jadalligining davriy takrorlanuvchi 
o'zgarishidir.  Biologik ritmlar kecha-kunduz, mavsumiy va yillik bo'lishi 
mumkin. Masalan,  kecha-kunduz bioritmlariga  o'simliklarda  sutka  davrida 
fotosintezning o'zgarishini, ya’ni kunduz  kuni  fotosintez jarayonida  karbonat angidridni bilan suvdan yorug`lik ta’sirida organic modda  hosil qilib, kislorod ajratib chiqarsa, kechasi  fotosintez natijasida  hosil bo`lgan moddalar ikkilamchi moddalarga  aylanadi. Ayrim o`simliklar gullari kunduzi ochilsa, ayrimlari kechasi ochiladi va boshqalar. Ayrim o`simliklarda, ayniqsa poliz ekinlarda o`simlik hujayrasining  bo`linishi kechasi tezlashishini kuzatish mumkin. Bioritmlar  irsi 
yatga bog'liq reaksiyalar bo'lganligi tufayli insonning mehnati va dam olish rejimini to'g'ri uyushtirish uchun uning  mexanimzlarini yaxshi bilish lozim.